دِزفول از شهرهای استان خوزستان در جنوب غربی(نیمروز باختری) ایران است که در کنار رودخانه دز گسترده شده‌است. این شهر در دامنه‌های زاگرس میانی جای دارد و پیشینه تاریخی آن به زمان ساسانیان برمی گردد اما پیش از ساسانیان هم آباد بوده و بخشی از سرزمین های امپراتوری های ایلام و هخامنشیان به شمار می رفته است.

ویژگی‌های جغرافیایی و آب و هوا

         شهرستان دزفول از دید جغرافیایی در طول(درازا) جغرافیایی ۴۸ درجه و ۲۴ دقیقه شرقی (خاوری) و عرض(پهنا) جغرافیایی ۳۲ درجه و ۲۲ دقیقه شمالی (آپااختری) گسترده شده‌است و ارتفاع(بلندا) آن از روی دریا ۱۴۰ متر می‌باشد. دزفول مانند بیشتر شهرهای خوزستان دارای آب و هوای گرم و شرجی می‌باشد و تابستانی گرم و زمستانی مدیترانه‌ای دارد. میانگین بارش سالانه باران ۲۵۰ میلی متر و میانگین دما ۳ درجه سانتی‌گراد در زمستان و ۴۹ درجه سانتی‌گراد در تابستان می‌باشد.

ترابری

          دزفول دارای یک فرودگاه است که کاربرد آن پیشتر ویژه نیروهای ارتشی بوده‌است اما امروزه یک بخش آن همگانی گردیده و دارای پروازهای روزانه به بسیاری از شهر‌های ایران می‌باشد. این شهر به سبب داشتن زمینهای کشاورزی و زیست بوم جغرافیائی ویژه خود، به راه آهن سراسری پیوند ندارد و مردم برای سفر از ایستگاه راه آهن شهر اندیمشک استفاده میکنند.

راه‌های زمینی دزفول:

• راه آسفالته دزفول – شوشتر به درازای(طول) ۶۷ کیلومتر
• راه آسفالته دزفول – لالی به درازای ۸۵ کیلومتر
• راه دزفول-شوش به درازای ۲۵ کیلومتر
• راه آسفالته دزفول به شهیون به درازای ۵۵ کیلومتر
• بزرگراه دزفول – اندیمشک به درازای ۵ کیلومتر

شمار مردم دزفول

         بر پایه آمار‌های بدست آمده از سرشماری پایگاه آمار ایران، شمار مردم شهر دزفول در سال ۱۳۸۵،  برابر با ۲۲۸٬۵۰۷ تن بوده‌است. ^[۱] از دید شمار مردم این شهر در رده سی امین شهر ایران جای دارد و در نمودار شمار مردم شهرهای ایران پس از ملارد و پیش از بروجرد جای گرفته‌است.

نام و تاریخچه

         برپایه نوشته ایرج افشار (شهرهای ایران) دزفول شهری است که پیشینه آن به چندین هزار سال می‌رسد. «دزپل» یا «دژپل» را در گویش بومی دزفیل و دسفیل گویند و عربی شده آن دزفول است. دزفول در زمان ساسانیان همزمان با ساختن پل در کنار آن بر روی رود دز برای پدید آوردن پیوند میان پایتخت تازه (جندی شاپور) و شوشتر بنیان نهاده شد. دژ به معنی(چم) سنگر و سکوی دیدبانی می‌باشد و چنین بر می‌آید که نام دزفول یا دزفیل از نام دژ ساخته شده در کنار پل گرفته شده‌است . یکی از نام‌های دیگر دزفول اندامش بوده‌است که نام اندیمشک از این نام برگرفته شده‌است. شهر دزفول بر روی تپه‌ای به بلندای ۲۱۰ متر از رودخانه بنیان نهاده شده‌است و سرداب‌های ژرفی دارد. شهردزفول پیش از ساسانیان -که ساخت پل کهن دزفول به آن زمان برمی‌گردد- نیز دارای شهرآیین‌هایی بوده‌است. از ایلامیان و گوتیان گرفته تا مادها و هخامنشیان همه روزگاری در این سرزمین زیسته‌اند. دزفول از یورش مغول جان بدر برد و پس از اسلام گاهی آباد و گاهی ویران گردید اما پیشرفت گسترده آن همزمان با ساخت سد دز (سد محمد رضا شاه پیشین) به دست ایتالیایی‌ها در ۳۰ سال گذشته بدست آمد. این شهرستان در زمان جنگ ایران و عراق آسیب‌های زیادی دید اما پس از جنگ بازسازی شده‌است.

دزفول در زمان جنگ ایران و عراق

        با آغاز جنگ ایران و عراق ، دزفول یکی از شهرهایی بود که بیش از ۱۶۰ بار به آن یورش موشکی شد. در تاریخ ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ هواپیماهای عراقی در نخستین روز جنگ به شیوه نیروی هوایی ارتش اسرائیل در جنگ شش روزه به پایگاه‌های نیروی هوایی ایران یورش بردند. پایگاه چهارم شکاری (پایگاه وحدتی) یکی از این پایگاه‌ها بود.پس از آن نیروهای عراقی بارها به شهرهای دزفول و اندیمشک با بمب و موشک یورش بردند دزفول در جنگ هشت ساله ۲٬۶۰۰ کشته داشت. پس از جنگ به پاس پایداری مردم دزفول، این شهر شهر نمونه نامیده شد. امام خمینی به پاس پایداری مردم این شهر گفته‌است:

شما دزفولی‌ها امتحان دادید و از این امتحان خوب بیرون آمدید. شما دین خود را به اسلام ادا کردید

گویش مردم دزفول

         بیشتر مردم دزفول به گویش دزفولی که یکی از گویش‌های جنوب غربیِ(نیمروز باختری) زبان پارسی است، سخن می‌گویند. گویش شوشتری نزدیکترین گویش به دزفولی به شمار می‌آید. گویشوران این دو گویش مردم بومی شهرهای دزفول و شوشتر می‌باشند. گویش‌های بختیاری و لری لرستانی نیز در نزد شماری از مردم این شهر به کار می‌رود.

سازه‌های تاریخی

         نامی ترین سازه تاریخی دزفول «پل قدیم» دزفول است که شاپور نخست ساسانی به کمک زندانیان رومی آن را بر روی رود دز ساخت است از این رو پل رومی نیز خوانده می‌شود. این پل پیشینه‌ای نزدیک به ۱۷۰۰ سال دارد. همچنین دژی نیز برای دیدبانی و پاسداری شهر در کنار پل دزفول ساخته شده بود که امروز هم ویرانه‌های آن در شهر دزفول به چشم می‌خورد. این پل چندین بار بازسازی شده‌است از این رو در ساختمان آن رگه‌هایی از معماری(مهرازی) نوین نیز دیده می‌شود. در دوران پهلوی، به سبب ویران شدن دهانه‌های میانی این پل، دو دهانه بتونی ساخته شد.

مناطق دیدنی و زیارتی       

          آسیاب‌های دزفول، مسجدجامع، آرامگاه امام زاده سبزه قبا(ع) ، بازار کهنه شهر، آرامگاه "یعقوب لیث صفاری"، تپه‌های چغامیش، مسجد لب خندق، زیارتگاه شاه ابوالقاسم، مجموعه تاریخی شاه رکن‌الدین، آرامگاه محمدبن‌جعفرطیار، آرامگاه امام زاده رودبند و خانه تیز نو(اداره میراث فرهنگی دزفول) از بخش‌های دیدنی و تاریخی این شهرستان به شمار می‌آیند.

کار‌های دستی

        ابزار‌های دست ساز چوبی مانند زیرقلیان، قلیان ، شمعدان، چوب لباسی، نمکدان و ... از سازه‌های دستی شهرستان دزفول به شمار می‌آیند. یکی دیگر از سازه‌های دستی این شهر کارهای دستی بر روی فلز‌ها می‌باشد که از آن میان می‌توان ورشوسازی، قلم‌زنی روی زر و سیم و زرگری را نام برد. در کارگاه‌های ورشوسازی بازار کهنه دزفول ابزار چای‌خوری و سینی و آتشدان ساخته می‌شود.نمدمالی، خراطی، کپوبافی و گیوه دوزی نیز از دیگر سازه‌های این شهر به شمار می‌آیند.

زیارتگاه‌ها و آرامگاه‌ها

         از این دست می‌توان آرامگاه حزقیل پیامبر پدر دانیال پیامبر (به گفتی دیگر "بابا حزقیل") ، آرامگاه امامزاده رودبند، زیارتگاه سبزه قبا برادر تنی امام رضا، آرامگاه امام زاده سید محمود از نوادگان امام جعفرصادق(ع)و همچنین آرامگاه محمد بن جعفر طیار شوهر "ام کلثوم دختر امام علی" را نام برد.

رودبند

رودبند نام امامزاده و محله‌ای در دزفول که آرامگاه این امامزاده در آن واقع است.

         آقا رودبند نوه "شیخ صفی الدین اردبیلی" و پدربزرگ شاه اسماعیل صفوی بود که به "دزفول" آمده و با انجام کراماتی مردم دزفول را به آیین تشیع دعوت نمود. خواجه سلطان سید علی، مشهور به "شاه رودبند" یا "آقا رودبند"، قطب العارفن، زبدة السالکین، صاحب کشف و کرامات جلی، نسب شریفش با 22 واسطه به امام موسی کاظم (ع) می‌رسد.

آبشار شوی این جاری زیبا و گمنام :

        آبشار شوی زیباترین وبلند ترین آبشار خاورمیانه است . ارتفاع آبشار بیش از 80 متر می باشد و پهنای آن به 50 متر می رسد . موقعیت آبشار: در 100kmشمال شهر دزفول و در سردشت قرار گرفته استو همچنین این آبشار در فاصله 10km ایستگاه تله زنگ در مسیر راآهن سراسری تهران جنوب واقع شده و در حال حاضر راه ارتباطی آبشار به دلیل صعب العبور بودن راه كوهستانی از همین طریق است .

نهاد‌های آموزشی

• نهاد آموزش عالی جندی شاپور
• دانشگاه آزاد اسلامی دزفول
• دانشگاه اصول دین - دزفول
• دانشگاه علمی - کاربردی دزفول
• دانشگاه پیام نور- دزفول
• دانشگاه علوم پزشکی دزفول
• دانشکده تربیت معلم شهید رجایی (پسرانه)
• دانشکده تربیت معلم خدیجه کبری (دخترانه)